Om haar bevolking zoveel mogelijk te beschermen werkt de Nederlandse regering in de Tweede Wereldoorlog, zo goed en kwaad als het gaat, mee met de Duitse bezetter. De treinen blijven op tijd rijden, de politie doet zijn werk en de bezetter krijgt toegang tot de gemeentelijke archieven. Deze loyaliteit beschermt een groot deel van de bevolking tegen terreur door de Duitsers. Aan de andere kant zijn de nazi’s daardoor ook in staat om efficiënt de Joodse bevolking te identificeren, op te sporen, en met treinen naar kampen af te voeren. Ook wordt per trein een grote hoeveelheid goederen en veel Nederlandse arbeidskrachten naar Duitsland gebracht.
Doel van de staking
Bij de april-mei staking van 1943 rijden de treinen nog gewoon door. Het volgende jaar is dat anders. De Spoorwegstaking van 1944 wordt op verzoek van het Geallieerd oppercommando uitgevoerd om operatie Market Garden te ondersteunen. Bij Market Garden vinden er grootschalige luchtlandingen (droppings van parachutisten) plaats, die tot doel hebben om de kritieke bruggen over de grote rivieren te heroveren. Via deze bruggen zouden Geallieerde grondtroepen dan door kunnen stoten naar het Ruhrgebied, het industriële hart van Duitsland. Mogelijk kan de oorlog dan nog vóór de winter beëindigd worden. Door het spoorwegverkeer tijdelijk stil te leggen, zou het voor de Duitsers veel moeilijker worden om troepen aan te voeren die de geallieerde parachutisten in Gelderland konden best
rijden.
De spoorwegstaking
Via de illegale zender Radio Oranje wordt op 17 september 1944 een codebericht verstuurd. De tekst van het bericht luidt: “De kinderen van Versteeg moeten onder de wol.” Dit is het sein om een algemene spoorwegstaking uit te roepen. Niet minder dan 30.000 personeelsleden van de NS geven gehoor aan de oproep, en de treinen staan stil.
Mislukken van Market Garden
Operatie Market Garden mislukt. De Duitsers zetten hun eigen treinen en spoorwegpersoneel in, waardoor ze toch snel troepen naar het nieuwe front kunnen vervoeren. De Geallieerde parachutisten ondervinden onverwacht zware tegenstand van twee Duitse pantserdivisies die daar toevallig gelegerd blijken te zijn. Ze kunnen hun snelle opmars niet doorzetten, en krijgen een groot gebrek aan materieel en voedsel. De operatie moet worden beëindigd, en het noorden van Nederland blijft bezet.
Voedselgebrek
De Duitsers hadden al eerder gedreigd dat de voedselvoorziening van Nederland in gevaar zou komen als het spoorverkeer stil werd gelegd. Als represaille voor de spoorwegstaking verbieden de Duitsers inderdaad het vervoer van voedsel over water. Door de stagnatie van deze twee goederenstromen komt vooral het westen van Nederland snel in ernstige problemen. In deze provincies wordt niet voldoende voedsel verbouwd om de bevolking te eten te geven. Vooral de inwoners van grote steden zullen lijden onder de komende Hongerwinter. Het oosten van het land, waar meer agrarische gebieden lagen, wordt minder zwaar getroffen.